„Nasušne potrebe reaktualizacije integralnog jugoslovenstva“

Piše: Branimir Marković, politolog i historičar

Skoro će tri decenije kako se raspala Jugoslavija, a nijedna od novonastalih država nije ni elementarno formalno definisana. Naime, sve i dalje imaju čak i problem sa međusobnim i međunarodnim priznanjem državnih granica. Slovenija s Hrvatskom i obrnuto, Hrvatska još i sa Crnom Gorom, Bosniom i Hercegovinom, Srbijom i obrnuto, Crna Gora i sa Kosovom, a Makedonija, kojoj se ne priznaje čak ni ime, je u permanentnom procesu redefinisanja "koje teče".

A gde su nerešena složenija pitanja i problemi -  geopolitička lutanja, suverenosti, ekonomske i institucionalne samoodrživosti, bezbednost, vladavina prava i sl.

Da li se ovaj kolosalan istorijski nesupeh, "krunisan" pravim democidom – masovnim iseljavanjima u građanskim ratovima  "etnički očišćenog" stanovništva iz "matičnih" domovina ovoga puta bez „etničkih“ pritisaka, posebno iz država kolovođa (pseudo)etnosegregacije 90-tih (Srbija, Hrvatska i Bosna i Hercegovina), može objasniti jedino ad hominem kritikom – ličnostima loših vladarima i zaostalim i primitivnim Balkanizmima?

Ima li nečega i u pogrešnim polazištima, ideologijama i konceptima?

Poređenja radi, prva Jugoslavija je trajala svega 23 godine, nastala je na mnogo "temeljitijim" ratnim ruševinama, nasledivši neuporedivo dublje ratne traume i civilizacijske i tradicijske razlike među stanovništvom nego što su danas, a uspela je da za kratko vreme reši bar elementarne probleme u krajnje nepovoljnom, čak neprijateljskom geopolitičkom i neposrednom okruženju država sve samih bivših ratnih neprijatelja željnih revanša. Imala je stabilan ekonomski rast, razvoj i valutu čak i u doba velike ekonomske krize. Funkcionisanje vladavine prava, infrastrukturni, urbanistički razvoj, a i onaj kulturnih, obrazovnih i državnih institucija,  iz perspektive našeg pokoljenja deluje skoro pa bajkovito, kao i građanske i slobode štampe i političkog izražavanja. Druga Jugoslavija je, doduše, u poslednjem bila nešto "tanja", ali, nažalost, i dalje uporediva sa današnjim republikama, ali o kolosalnom razvoju nauke, industrije i uopšte privrede i infrastrukture i nastavku prosvetiteljstva masovnim obrazovanjem i zdravstvenom zaštitom današnje republike mogu samo da sanjaju. "Vi ne možete ni da okrečite ono što je Tito napravio",  grafit je u Zagrebu. Aleksandar Vučić pokušava da okreči zgrade iz doba kraljevina u najužem centru Beograda pred izbore, ali i to traje...

A dešavalo se u istom narodu ili narodima i s vladarima koje takođe danas većina režimskim propagandama dresiranog  pučanstva percipira kao tirane i loše – ozloglašenim Titom i Kraljem Aleksandrom.

Da li baš u istim? Narodu ili narodima – ustvari je  tema ovog teksta.

Jugoslavija se raspala (navodno) na osnovu prava naroda na samoopredeljenje. U ideološkim temeljima Druge Jugoslavije postulirano je postojanje više bratskih naroda kao nosioca suvereniteta. Najpre pet a posle i šesti – Muslimani. Pet republika su praktično glumile i vremenom postale matične države novih do danas nedovršenih nacija, a šesta, Bosna i Hercegovina, bila je "Jugoslavija u malom" čiji je raspad i dalje "u tijeku". Novi etnarsi, iako deklarativno antikomunisti, prihvatili su ovaj koncept, nastao u Kominterni 20-tih godina, pa novonastale države i (pseudo)nacije skoro da nemaju nikakve veze sa konceptima "očeva nacija" iz 19. veka, o čemu će u nastavku uglavnom biti reči.  

I prva Jugoslavija je nastala na temelju prava naroda na samoopredeljenje. Kneževina pa kraljevina Srbija bila je jedan od evropskih pionira borbe za prirodno pravo kao princip, nasuprot feudalnog istorijskog prava. Međutim, postojanje tog naroda nije samo postulirano. Elitna ekipa naučnika, predvođena Jovanom Cvijićem, borila se za pedalj po pedalj teritorije buduće države na brojnim međunarodnim skupovima, pedantno naučno dokazujući da tu živi isti narod. Slovenci, Hrvati, Bosanci, Crnogorci, Srbi, Makedonci, izborili su samostalnost i slobodu ne na temelju istorijskog prava na svoje oblasti – sem u crnogorskom slučaju istoimenih srednjovekovnih kraljevina, nego na osnovu naučno dokazane činjenice da su svi oni  pripadnici istog naroda – Jugosloveni, koji imaju pravo na samoopredeljenje i oslobođenje po principima prirodnog prava.

Tokom prve Jugoslavije jedine političke snage koje nisu prihvatile koncept unitarnog naroda bili su frankovci i komunisti. Van ta dva veoma uska kruga nije bilo javne ličnosti koja nije u više navrata eksplicitno izražavala unitarističke stavove – uključujući braću Radić, koje današnja Hrvatska navodi kao utemeljivače državotvorne ideje uz Antu Starčevića, i tada zagriženog jugoslovenskog unitaristu Dimitrija Ljotića na čiju ideologiju se poziva današnji revizionistički srpski nacionalizam. Najubeđeniji jugoslovenski unitaristi bili su srbijanski socijaldemokrate i liberali združeni sa  "Milinovcima", pripadnicima većinske struje u rascepljenoj Starčevićevoj Hrvatskoj stranci prava, nazvani po njegovom rođenom bratu Milu (Miletu) (manjina je prišla konceptu Josipa Franka, po kom su ih nazvali) koji su činili okosnicu dosledno unitarističke Demokratske stranke.

U političkoj praksi, a suprotno sopstvenim javnim proklamacijama, unitarnu naciju su najviše podrivali vodeći političari Nikola Pašić i Stjepan Radić, mobilišući na terenu simpatizere na konfesionalnim osnovama prečutno i podrazumevajući – Pašić je postao vođa pravoslavih a Radić katolika u Hrvatskoj i Bosni, obojica huškajući protiv unitarističkih demokrata, "Cigana" kako ih je Radić javno zvao, zloupotrebaljavajući slobodu štampe i govora, nezamislivu u doba Austro Ugarske. Radićev program je bio republikanski i federalistički, a Pašić se implicitno i aluzivno zalagao za konačno razgraničenje između Srba i Hrvata, dok je u javnim nastupima bio unitarista.

Kraljevina je preuzela francuski model centralizovane uprave i rigidne unifikacije nacije, pojačane nakon uvođenja diktature, koji se pokazao kao neprimeren. Neki veoma smisleni i razrađeni koncepti federalizacije države ne na psedoetničkim nego na temeljima etnoloških i tradicijskih posebnosti, zadržavajući unitarni koncept nacije, poput plana Josipa Smodlake (Slovenija, Hrvatska, Srbija i Dinarija – primorje i širok pojas Dalmatinskog zaleđa, uključujući Bosnu i Crnu Goru, kao federalne jedinice) odbačeni su. I Pašićevi radikali su imali rezervni, federalistički plan Stojana Protića.

Celokupna opozicija bazirala je svoje programe na nezadovoljstvu rigidnom centralizacijom, a najradikalniji, komunisti i frankovci, zabranjeni su jer su otvoreno pozivali na rušenje države. Razmatrala se i zabrana Radićeve Hrvatske seljačke stranke, zbog protivustavnog – republikanskog programa, ali se od toga odustalo.  

Po okupacij i raspadu kraljevine, upravo su se te tri snage prve organizovale. Maček, vođa HSS posle ubistva Radića, priklonio se frankovskim kvislinzima, dajući masovnost pokretu "tri kamiona ustaša" svojim paravojnim seoskim stražama. Zbog ogorčenja nakon gnusnog ubistva Radića ideja unitarne nacije je već bila odbačena među članstvom.

Frankovci su organizovali okupacionu upravu na teritoriji tzv. NDH koju su im odredili međusobnim dogovorom nemački i italijanski okupatori. Okupatori su očito primenili "prethodno stanje" kao princip  istorijskog prava. Pri raspadu nekog državno pravnog poretka – recimo izumiranjem vladajuće dinastije, u podeli teritorija se primenjivalo prethodno stanje sa državnim granicama i ovlastima. Tako su okupacione teritorije podeljene prema granicama krunovina iz doba Austro Ugarske – Slavonija (otuda Srem u NDH), Hrvatska i Bosna su pripale NDH, Dalmacija Italijanima, Ugarski delovi Mađarima, dok su Banat kao proširenu nekadašnju vojnu krajinu Nemci preuzeli direktno, jer se nastavlja na Rumuniju u kojoj su bili najvažniji resursi za vođenje rata – izvorišta nafte pre svega.

Dakle NDH nije imala nikakav izvoran koncept niti utemeljenje u tradiciji osim ovog nemačkog imperijalnog. Valjalo je zato naknadno u hodu ideološki racionalizirati ovu čisto administrativnu feudalnu podelu, što im je donekle uspelo mitom o navodno večnoj granici na Drini, koja istorijski nikada nije postojala. Mitom koji je veoma zaživeo do naših dana kada je postao opšteprihvaćen postulat.

I protivnička strana u građanskom ratu – Titovi partizani, delila je sličan koncept rastakanja jedinstvenog naroda u nove nacije. Formalizovali su ga osnivanjem oblasnih Antifašističkih veća narodnog oslobođenja, anticipirajući buduću teritorijalnu organizaciju države.  Veoma je malo svedočenja i istraživanja koliko je ovaj naizgled u hodu nastao projekt zaista samonikao. Lord Glenston i biskup Štrosmajer su još krajem 19. veka u jednoj prepisci, razmatrajući opcije u slučaju raspada Austro Ugarske, pomenuli koncept – doslovno -  "socijalističkih republika Balkana". Britanska vojna misija bila je prisutna u Titovom štabu sve vreme rata, a proizvoljan oblik budućih republičkih granica savršeno se uklapa u koncept britanske imperijalne politike containment and control, njihove varijante divide et impera.

Naime, te granice nemaju nikakvo uporište u tradiciji i istoriji, a pogotovo nisu "etničke". Svi sastavni delovi "Trojednice" su krnji - Dalmacija je bez Boke, Hrvatska je bez svog istorijskog jezgra (danas delom u Republici Srpskoj, a drugi deo je  tokom građanskog rata bio u SAO Krajini), Slavonija bez Srema. S druge strane, Vojvodina (eks, kratko vreme u doba AU monarhije - vojvodstvo Srbija)  je bez svojih nekadašnjih delova zapadnog Srema i Baranje, Crnoj Gori je oduzeta Metohija bez ikakvog obrazloženja. Hercegovina (istorijske zemlje Hum, Zahumlje i Travunija) je pripajanjem Bosni odvojena od obale kojoj su milenijumima  gravitirali i od istočne Hercegovine koja čini gotovo polovinu današnje Crne Gore. Po svoj prilici zbog polovične primene istog principa istorijskog prava – prethodno je bila u granicama Otomanske imperije, što je odredilo granice Bosne i prema zapadu, "aneksirajući" "Tursku Hrvatsku". Granica Bosne i Hrvatske doslovno je granica teritorija koje su bile više od 300 godina pod Otomanskom upravom sa teritorijama koje su to bile manje od 200 godina. Bosna je takođe osakaćena besmislenim odvajanjem od jadranskog priobalja kao da još uvek ratuju Otomani i Mlečani u Kandijskim i Morejskim ratovima. Koliko je samo dalekovidiji bio koncept Dinarije Josipa Smodlake na čijem tragu je bilo i zalaganje partizanskog komandanta Dalmacije Vicka Krstulovića da Dalmacija  bude u istoj feredralnoj jedinici s Bosnom  a ne s Hrvatskom (pre nego što je "zglajzo").

Na istim principima Otomanskog nasleđa je i obnova Kosovskog vilajeta, zamalo i Sandžaka. Pokrajina u granicama nekadašnjeg turskog vilajeta sa stanovišta srpske državotvorne tradicije nema nikakvog smisla. Školski primer containment and control kad niko nije zadovoljan, pa viši autoriteti treba da "doziraju" nezadovoljstva. Nekad su to bili Tito i partija a danas međunarodni komesari (poverenici).

Apsurdno – te, u svakom pogledu neodržive granice, danas su granice međunarodno priznatih  država.  

No, još je veći problem sam oblik nekih država. Sve trajne  države sveta imaju kompaktan oblik - kvadratolik, pravougaonolik  ili kružan (izuzetak su poluostrvske i ostrvske države koje prate geografski oblik). Samo jedna priznata i jedna u najavi država su u obliku kifle.  Republika Hrvatska i Republika Srpska, nekadašnja "Turska Hrvatska". Obe kifle su ustvari (trebalo bi biti privremeni) vojni položaji dve vekovima zaraćene vojske - evropskih katoličkih i Otomanskih, muslimanskih carevina. Istočni deo "srpske kifle" zaokružuje muslimansku Bosnu i odvaja je od izmišljene "večne međe" Drine i najbližih komunikacija – reke Save i najbližeg međunarodnog puta i pruge.

Oblik kifle ukazuje na vojne sukobe. U mirnodopskim uslovima je sasvim besmislen, posebno stoga što s obe strane granica živi identično stanovništvo. Sam oblik ove tri države u situaciji kakva jeste – da su u protivničkim međunarodnim geopolitičkim taborima i proizvodi  (po zvaničnom narativu) minulog međuetničkog (a ne građanskog, kako je ustvari bilo) rata, nužno ishodi konstantno latentno ratno stanje i ideologiju. Jer, koji  odgovorni vladar recimo Hrvatske ne bi reagovao na opasnost da mu sused, osvedočeni neprijatelj, državu u prvom sukobu preseče na pola, ko što se već događalo u minulim ratovima, tamo "gde je najtanja" u Baniji, Lici ili Kordunu? U takvom "ozračju" jedina odgovorna politika je imitacija Izraelske odbrane preventivnim osvajanjem cele Golanske visoravni i pojasa Gaze.

A sve eks Ju republike su u nekoj vrsti neprijateljskog  okruženja. Bosna je najeklatantniji primer. Ali i Srbiji su "neprijatelji" na putu za sva mora i sve međunarodne komunikacije. Stanovništvo svih eks Ju republika, sem možda Slovenije, ponovo je svedeno na podivljala plemena prednjegoševskog doba koja sa visova planina u koje su se prisilno povukli posmatraju kako "Turci" i "Latini" trguju Carigradskim drumom i lukama. Tehnološko nazadovanje Ilirika izazvano neoliberalističkim urušavanjem državnih institucija, pre svega naučnih instituta i obrazovnih i vojno- bezbednosnih  ustanova, koje su u svim državama nosioci tehnoloških inovacija, poprima razmere civilizacijskog zaostatka. Pečalba je ponovo jedini modus normalnog života i uključivanja pojedinaca u tehnološke i civilizacijske tokove.

Ne ulazeću u "kokoška ili jaje" razmatranja, ovakvo oblikovanje i formatiranje država zakonomerno ishodi (ili je obrnuto) "Karl Šmitovske" nacionalne narative arhineprijatelja kao pokretača i uslova nacionalne kohezije. Hrvatima su to Srbi i danas kad ih tamo više nema,  Bosancima i Crnogorcima takođe i obrnuto (Srbima – Hrvati ...). Stoga su nacionalni narativi paradigme solipsizma – Crnogorci su oni koji nisu Srbi, Srbi u Crnoj Gori su oni što nisu Crnogorci. A koliko nisu, davno je opisao veliki Njegoš stihovima "gleda majmun sebe u zrcalo".

A vrhunac solipsizma su objašnjenja  istorijskih utemeljenja i "obima" pseudonacija. Hrvatska je istorijska nužnost, jer predstavlja ostvarenje "tisućljetnog sna" Hrvata, a Hrvati su oni što su živeli i žive na tlu današnje Hrvatske i oni što su se u prošlosti tako nazivali, makar u srednjem veku bili samo ime plemićkog staleža. Srbija je matična srpska zemlja, makar srpski feudlaci imali feude na sasvim drugim teritorijama, a glavni grad, Beograd, do Karađorđa bio pod vlašću Srba svega 27 godina, jedino za vreme despota Stefana od 1403. – 1427. i prethodno nekoliko godina kad kralj Dragutin 1284. dobija od ugarskog kralja, kao njegov vazal, kontrolu nad Beogradom. Ne znam u koji današnji nacionalni narativ uklopiti epizodu od 1382. do 1386.. kad su protivnici ugarske krune – braća Horvati - osvojili Beograd.

Proizvoljne teritorije nastale čudnim međuuticajima Kominterne i Britanskog imperijalizma racionališu se i obrazlažu nedefinisanim narodima.

Nakon ove samo naznake objašnjenja teze da su današnji nacionalni narativi sasvim istorisjki nepoznati i neutemeljeni, dva jeretička pitanja. Postoji li naučni dokaz analogan gornjem, "Cvijićevom" o Jugoslovenima – da su Srbi, Hrvati, Slovenci itd. – posebni narodi različiti jedni od drugih?  I drugo – postoje li uopšte istorijska i ideološka utemeljenja separatnih nacionalnih narativa – srpskog, hrvatskog, slovenačkog itd?

Na ova pitanja će se i pučanstvo i politkorektna elita, a to su na ovu temu gotovo svi – i separatni nacionalisti i baštinici titoističkog "jugoslovenstva bez jugoslovena", dresirani "hiljadu puta ponovljenim ..." postulatom o više bratskih naroda, ili  grohotom nasmejati ili zabezeknuto zinuti.

Pozicije današnjih separatnih etnocentrista najlakše je braniti u Sloveniji. Slovenačke elite definitivno su se bar u dva navrata opredelile  za svoj poseban jezik i separatni nacionalni narativ, odbacivši sveilirski integralistički. Slovenci danas govore posebnim jezikom, pa su, po jezičkoj teoriji naroda koju u današnja vremena mnogi osporavaju, ali ne smišljaju alternativna objašnjenja i definicije, poseban narod. Međutim, svesni svoje malobrojnosti,  premalog domaćeg "tržišta" preuskog za vrhunske dosege nekih slovenačkih umetnika i naučnika, slovenačka elita je i dalje ostala "ilirski bilingvalna".

U paketu sa separatisanjem od ostalih Ilira, odvojili su se i od sebi sasvim srodnog susednog stanovništva – kajkavaca danas Hrvatskog Zagorja i Među i Prekomurja, a nekada, do izmeštanja “ostatak ostataka” (“reliquiae reliquiarum”)  kraljevine Hrvatske s istorijske teritorije (danas  većim delom u Republici Srpskoj)  – Zapadnog dela krunovine  Slavonije ... tj. Slovenije ... što je, ups,  isto. Kajkavske elite u Hrvatskoj (Ljudevit Gaj, Vatroslav Jagić ...) su, naime, učinile suprotno od suseda – prihvatili su većinsko štokavsko narečje birajući integraciju u jedinstveni narod.

Borba za ekskluzivnost tapije na zajedničku tradiciju oko koje naveliko lome koplja "srpske" i "hrvatske" elite periodično bukti i u malom ratu između Slovenaca i Hrvata, pa se očituje na primer u tome čiji je Antun Vramec, pisac "Kronika vezda znovich zpravliena Kratka Szlouenzkim iezikom. Riječ je o jednoj od najstarijih pisanih na nekoj varijanti našeg narodnog jezika, na kajkavskom govoru, štampane u Ljubljani 1578. Vramec je svoj životni vek proveo između "slovenske" Ljubljane i "slavonskog" Varaždina, ne sanjajući da će dosta vekova kasnije njegov jedinstven zavičaj i ljudi  postati delovi dve države i naroda. ("Kulturni povjesnik i literarni djelatnik Antun Vramec (1538-1587) izdanak je hrvatskog humanizma." - "Vramčeva Kronika ... ne sme biti jabolko spora med Slovenci in Hrvati ... saj preveč zgodovinskih in jezikovnih dokazov, zbranih in navedenih v knjigi Andreja Šiška, potrjuje, da je besedilo slovensko.")

Sa Makedoncima je naizgled sličan slučaj. Njihov jezički standard definisan je tokom Titove Jugoslavije, odvojivši se i od bugarskog i od srpskog. Međutim, slično bugarskom, savršeno je razumljiv govornicima srpsko-hrvatskog jezika. Dilema da li je bugarski poseban ili dijalekat istog jezika u današnje vreme se, više iz političkih razloga nego naučnom argumentacijom,  češće razrešava izborom prve opcije, ali u većem delu istorije Bugari su među učenim ljudima smatrani za deo našeg naroda. Od Fausta Vrančića do Dimitrija Tucovića i Stjepana Radića, kao najekplicitnijih predstavnika ovog mišljenja.

"Dalmaciju pak ne ograničavam na one vrlo uske granice, koje su joj danas postavile nepovoljne prilike, nego na one kojima je nekoć bila omeđena... Sada se dijeli na Dalmaciju, Hrvatsku, Bosnu, Slavoniju, Srbiju i Bugarsku", pisao je Vrančić u 16. veku nabrajajući oblasti našeg naroda koje ćemo sve do polovine 20. veka da smatramo svojim. Kao kad u Hektorovićevoj pesmi "O ribanju i ribarskom prigovaranju", ribari u srcu Dalmacije poje "serbskim načinom" (bugaršticom) o svojim junacima i događajima koji se zbivaju u današnjoj Rumuniji i Bugarskoj do Crnog mora. 

Tucović je izjavio o srpskom i bugarskom jeziku: "Nikakva šovinistička isključivost niti pak plaćene teorije filologa ne mogu učiniti dvama jezicima govore oni koji se bez ikakvih teškoća i bez ponavljanja, sretajući se prvi put u životu, tako lako razumeju. Ja ne znam šta je onda jedan jezik ako nije to. Mene se mnogo ne tiču filološke norme i teorije: Ja zovem jednim jezikom dijalekte na kojima se narodne mase bez ikakve teškoće sporazumevaju." Načelo bi se lako primenilo i na današnji makedonski jezik, a koliko bi mu tek bili apsurdni današnji "posebni"  jezici – srpski , hrvatski, bosanski i crnogorski.

Slično Slovencima i hrvatskim kajkavcima, i Makedonci su se ovim jezičkim standardom odelili od sebi mentalitetski, etnološki i  tradicijski sasvim sličnog a susednog stanovništva Kosova i današnje južne Srbije. Kreatori kraljevine Jugoslavije imali su više sluha za etnološke osobenosti, pa su i Makedonce i  Južnosrbijance smestili pod jurisdikciju Vardarske banovine sa sedištem u Skoplju.

Glede teze o teorijskoj neutemeljenosti srpskog i hrvatskog separatnog nacionalizma, moramo se pozvati na očeve nacije, navodne rodonačelnike – Vuka Karadžića i Antu Starčevića. Ali na ono što su zaista napisali a " ... ne ono što su budale pročitale" (Bertrand Rasel).

Borba između njihova dva koncepta izvorno je idejni rat oko sinonima – koje ime ustanoviti za opšte ime (jednog te istog) naroda. Opcija "Ilir" dotada dominantna u dokumentima i među učenim ljudima, zakonom je zabranjena u carevini zbog revolucionarnih i antidržavnih konotacija vezanih za Napoleonove Ilirske porovincije. Zabrana je naučno racionalizovana  teorijom o masovnom doseljavanju Slovena. Dotada, u Ilirskom pokretu, vladao je identiteski konsensus i  jasnoća, koju izražava Vjekoslav Babukić, jezikoslovac i jedna od vodećih ličnosti ilirskog pokreta: "Ime dakle jugoslavjansko =tračko= ilirsko jest geografijsko iliti zemljopisno ili narodopisno. Ime pako : bosansko, dalmatinsko , hercegovačko, hervatsko i serbsko jesu imena posebna politična iii pokrajinska (provincialna). Dapače ime serbsko jest i ime religiozno , te označuje sledbenike istočne iliti gerčke cerkve po Dalmacii, Hervatskoj, Slavonii, Srijemu, Bačkoj, Banatu i Bosni." Na temelju ilirizma Hrvatski Sabor je odlučio  1861.g. gotovo jednoglasno da se jezik u Trojednici proglasi “jugoslavenskim” …”. Opcije prilikom glasanja su bile i hrvatski, srpski i slavonski. 1867.g. Sabor je jednoglasno zaključio: “Sabor trojedne kraljevine svečano izjavljuje, da trojedna kraljevina priznaje srpski narod, koji u njoj stanuje, kao narod istovjetan i ravnopravan s hrvatskim narodom.”

No, pre ove odluke Vuk Karadžić polemiše sa svojim savremenicima i suborcima integracionistima insitirajući na srpskom kao opštem imenu za ceo jedinstveni narod, smatrajući ga jedinim narodnosnim, dok je hrvatsko odbacivao kao, po njemu, samo oblasno ime. Uzgred, argument da sprsko ime nije oblasno nego narodno, po svoj prilici je pogrešan: "ne znam bili se gdje moglo naći da se koji od našijeh careva ili kraljeva zvao kralj ili car od Srbije, nego Srbljem...", jer, već po Jiričeku, "u sveh srbljem" upravo označava teritorije kojima vladaju Srbi – feudalci, nevezano za etnički sastav  kmetova i ostalog podanstva, poput "u bugarah". U dokumentima pisanim na latinskom se prevodio upravo kao Serbia (ime teritorije).

Vatroslav Jagić uljudno i smireno ukazuje da u pojedinim oblastima našeg naroda srpsko ime ili nije poznato ili nije popularno, a u multikonfesionalnim sredinama ima značenje konfesionalne pripadnosti pravoslavnoj veroispovesti, na što je ukazao Babukić. Jagić stoga predlaže srpsko-hrvatsko kao ime naroda. U knjizi  Istorija slovenske filologije naveo je sećanje Franca Miklošića, jednog od učesnika dogovaranja, da Vuk “nikako ne hoteći srpski i hrvatski jezik dati pod nazivom – srpskohrvatski ili čak srpski ili hrvatski, a Hrvatima ostavljajući samo pravo na čakavsku podvrstu.”

Naime, u polemičkom žaru Vuk je odgovorio  rečenicom koja će, hiljadama puta dekontekstualizovano citirana, postati osnov budućeg (veliko)srpskog nacionalizma: "Da reku da su Hrvati, ja bih rekao da ovo ime po pravdi pripada samo Čakavcima koji su po svoj prilici ostaci Porfirogenitovijeh Hrvata..." Ova rečenica se danas tumači kao da je Vuk Karadžić smatrao da su štokavci samo Srbi (što u izvornom kontekstu jedinstvenog  naroda koji, po njemu, treba da se nazove srpskim imenom i jeste tačno, ali nikako nije tačno u danas uvreženom separatnom "multietničkom" kontekstu), i da je  navodno izuzeo  Hrvate kao drugi narod – čakavce iz svog narodnog programa. Što bi bilo prilično besmisleno u odnosu na osnovnu nameru ove skupine saboraca – da se dijalektalno unificira kroz jedinstveni jezički standard  kojim bi u budućnosti govorili svi – pa bi time svi bili pripadnici istog naroda, što bi trebalo da bude jasno već iz nastavka te rečenice " ... i kojijeh se jezik malo razlikuje od srpskog, ali je opet bliži srpskome nego ijednom slavenskom narečiju."

Njegov saborac Bogoslav Šulek, potaknut dinarski tvrdoglavim insistiranjem samo na srpskom imenu napisao je polemičan spis "Srbi i Hrvati" koji završava jasnim zaključkom kojim se ova rasprava okončala: "Vidi se da su Hrvati i Srbi jedan narod, jednoga roda i koliena ... Ako je možda i bilo kakve razlike u njihovu jeziku, nestade je za ono tisuću godinah neprestanoga obćenja, miešanja i selenja. Dakle, jasno je da je obim skupa naroda koji je Vuk želeo da obuhvati imenom Srbin identičan onom koji su tokom Ilirskog pokreta zvali Iliri i koga su u Hrvatskom saboru nazvali Jugoslavenima, da su u pitanju sinonimi a ne nazivi različitih naroda.

Oblasne identitete tog naroda, uključujući "Horvati (kromje muža)", ranije je taksativno nabrojao Dositej Obradović, u književnom delu Život i Priključenija, iz 1783. godine:  „Ko ne zna da žitelji crnogorski, hercegovski, bosanski, servijski, horvatski (kromje muža), slavonijski, sremski, bački i banatski (osim Vlaha) jednim jezikom govore? (...) zakon i vera mogu se promeniti, a rod i jezik nikada. (...) Za sav dakle srpski rod ja ću prevoditi slavnih i premudrih ljudi misli i sovjete, želeći da se svi polzuju. (...) ja ću pisati za um, za srce i za naravi človečeske, za braću Srblje, kojega su god oni zakona i vere.“, a Vuk samo preuzeo u spisu "Srbi svi i svuda".

Tezu da su smatrali da su Srbi samo štokavci opovrgavaju upravo "muži" horvatski – kajkavci - " Hrvati kajkavci (turopoljsko-posavskog govora) koji nastavaju Pokuplje, Turopolje i Posavinu, a koje susjedno (hrvatsko i srpsko) stanovništvo naziva Mužima (taj naziv Muži za sebe i prihvaćaju)."

"Jezik im je kajkavski (III. skupina govorov po Ivšiću (1936.), a turopoljski i donjolonjski govori po Lončariću (1996.)). Domorodni su v nizinskěh krajih širjega pojma sisëčke Posavine (drěvno Slověnje, a sda "Srědišnja Hrvatska"). Sim se ubrajaju Turopolje (s iztočnimi brěgi Vukoměrićkih Goric), Dolnje Pokuplje (skup s dolnjim Poglinjem), zapadna i Južna Moslavina ter užja Posavina."

Posle Vukove smrti još jedan isključivi dinarac se uključio u raspravu oko imena, zalažući se Vukovskom tvrdoglavošću za hrvatsko ime celokupnog naroda. Ante Starčević je obrnuo Vukovu argumentaciju – sada je hrvatsko - ime naroda, bez konkretnog objašnjenja osim što se vidi da je to pitanje političke pragme to jest istorijskog državnog prava u ustavno-pravnim previranjima AU monarhije. Po njemu je srpsko - oblasno ime, nastalo po sužnjima – servima, navodno naseljavanim u doba Rimske imperije na tle današnje Srbije. Time je Starčević eksplicitno u etnogenezu Hrvata uključio Srbe kao, po njemu, potomke starosedelačkog antičkog stanovništva mešovitog etničkog porekla. "Time je, sudimo, dokazano, da se samo iz Konstantina VII zna za stanovite Serbe došlace, a da sav učeni svijet zna i bez njega za starince Serbe i Serbiu na desnoj obali Dunaja." i to baš iz same Srbije, jer je upravo ta teritorija, po njemu, dobila ime po Servima – podanstvu Rimljana. Takođe, i po Starčeviću, srpski je oznaka konfesionalne pripadnosti: "... serbski. Ta slova smotri gerčka vera hervatske narodnosti." Baš udeo tih starosedelaca "Serba" u etnogenezi naroda, po njemu imena hrvatskog,  bio je njegov ključni argument protiv panslavenstva, čij je protivnik bio,  i imena Jugosloven.

Štaviše njegova najozloglašenija knjiga "Pasmina Slavoserbska u Hervatskoj" može se iščitavati upravo kao etnogeneza današnjeg stanovništva kontinentalne Hrvatske u kojoj naglašava doseljavanje starosedelačkog elementa – Rašana i Vlaha, pretežno iz Srbije. Da je to knjiga o poreklu današnjih Hrvata, a ne samo o Srbima u današnjem smislu – pravoslavnima, kako se danas percipira, svedoči već druga rečenica uvoda "u slavenoserbskoj pasmini zapadne cerkve živite, dakle možete ju poznati."

U knjizi nas bombarduje citatima (preteča sadašnje kopi pejst kulture) iz raznih autentičnih dokumenata o doseljavanju stanovništva – "Ra(s)ca" i "Vlaha" u (verskim) ratovima opustelu teritoriju Slavonije. Poput: "Mala Vlaška zove se od Vlahah koji se u njoj  nastaniše. – Oni su se sa Slavonci pomešali i zaboravili svoj jezik ... Mala Vlaška počiva od Požege, vuče se ka Pakracu, odovuda do Križevačke županije, pa preko Save u Bosnu. Kraljeva ili Kraljeva velika bijaše joj glavno mesto..."

Ovakvi podaci o mešanju stanovništva uglavnom su nepoznati našem pokoljenju. No, zagrebački biskup i kaločki nadbiskup Petar Petretić (1604-1667), napisao je delo ,,Istorija Vlaha na teritoriji kraljevine Slavonije", u kom kaže da su se u kraljevinu Slavoniju od 1600. počeli naseljavati ,,Valachi sive Rasciani vel, ut verius dicam, Serviani, nam ex regno Serviae prodierunt" -- Vlasi ili Raci ili, da precizno kažem, Srbi, jer su se i doselili iz kraljevine Srbije." Savremeni hrvatski istoričar Hrvoje Petrić ilustruje proces postepene asimilacije, procenjujući “… kako su pravoslavni stanovnici početkom 17. stoljeća na području Varaždinskog generalata predstavljali većinu stanovništva ... krajem 17. stoljeća ... živio je podjednak broj katolika i pravoslavnih, oko 1763/1764. pravoslavnih je bilo 34,4 posto, početkom 19. stoljeća 28,7 posto, da bi 1857. na tome prostoru živjelo 23,7 posto srpskopravoslavnih.”

Vek i po pre, u politkorektnim naučnim krugovima pomodne knjige "Mit o nacijama" američkog istoričara Patrika Girija, Ante Starčević iznosi modernu etnogenezu na identičnim polazištima: "ondešnje pučasntvo sužnjeva Rimljaninom, Bizantinci, kasnie narodom koji i dok gospodovo onih zemljah, za tim Oborci, napokon Hervati. Ovo sužnjevanje traja dok se Hervati ne kerstiše, i dok se sve pasmine u jednu narodnost Hervatsku, svi zakoni vere u jedno kerstjanstvo nestopiše. Tako biaše u svih zemljah koje su oružjem dobivene." I Giri insistira na činjenici da su imena narodima Evrope u formativnom periodu ranog srednjeg veka uglavnom dali osvajači Rimskog carstva, stalež ratnika konjanika i pored većinskog udela osvojene starosedelačke populacije (Franci i Gali u Francuskoj npr.). Starčević među prvima postavlja etnogenezu našeg naroda u isti kontekst, dosledno nazivajući sav ratnički stalež – potonje feudalce – Hrvatima, uključujući i raške - Nemanjiće i patrijarha Čarnojevića npr. i razlikujući ih istorijski od većinskog stanovništva starosedelaca "Serba", "Vlaha", "Rasca". Međutim, činjenicu mešanja koju je objasnio Šulek ("Ako je možda i bilo kakve razlike ... nestade je za ono tisuću godinah neprestanoga obćenja, miešanja i selenja...") pretpostavlja i naglašava i Starčević, što njegovi kasniji tumači i sledbenici previđaju.

Da ne dužim, Polemika je, dakle, bila oko imena naroda, a nikako nadgornjavanje etnarha dva sukobljena naroda, kako se danas predstavlja i percipira. "Ovde se ne opisuje narod ni čin ni događaj, nego se opisuje samo ime pa padalo na koga mu drago"

Kao što "muži" nisu prihvatili Vukov nagovor da se nazovu Srbima, tako je i  Starčević smatrao da nije uspeo, pa je rezigniran, pred kraj života u listu Sloboda od 23. ožujka 1883. pomirljivo napisao: "Glavna je stvar, da svi rade za narod i za domovinu, a neka se zovu kako im drago… Naše cepanje, naša nesloga stoji samo zato, jer ih izvana uzdržavaju i ojačuju... mi ne verujemo, da je gladnu i na studeni na pr. Srbu drugačije, nego na pr. Hrvatu… Zato makar se svi proglasili za Hotentote ili nas se svaki zvao posebnim imenom, samo da budemo svi slobodni i srećni!…“

Rad i dela Ante Starčevića se nikako ne mogu smatrati za teoretska utemeljenja današnjeg hrvatskog separatnog nacionalizma i poimanja naroda, jer su mu namere i ideje bile očito dijametralno suprotne – unitarističke, što je jasno iz brojnih njegovih izjava, poput: "U svih zemljah Europe bijaše herpah samosvojnih deržavah, pak su otačbenici radili, da sve slože u jednu; a vi, gospodo, vi cepate u zemljopisna imena naš narod; vi izmišljate deržave, kojih ikada nije bilo; vi obavljate posao tudjinacah, nepriateljah našega naroda." Isti zaključak se može doneti i prema njegovim sledbenicima, hrvatskim narodnim tribunima u narednom periodu Supilu, Trumbići, braći Radić i ostalima.

Nasuprot čitave ogromne bibliografije rasprava, objašnjenja, naučnih istraživanja koje čine unitaristički pokret, zvao se on "sinonimski"  ilirski, srpski, jugoslovenski ili hrvatski, u izvornom Starčevićevsko-Radićevskom smislu, ideološko uporište danas dominantnih velikosrpskog nacionalizma su citirane rečenice Vuka Karadžića o čakavcima izvučene iz izvornog konteksta, a hrvatskog separatnog proklamacija sa Svehrvatskog katoličkog kongresa (jezuita) 1900.:  "Mi smo Hrvati i katolici, i to hoćemo da budemo. I zato se sastadosmo, da to pred cijelim svijetom izjavimo, od kojega nam mnogi ne daju, da se zovemo Hrvati, a drugi nam hoće da krate, da smo katolici. Mi smo jedno i drugo . . . narodu našemu nema spasa, dok se ne okupi oko načela crkve katoličke, dok se ne okupi pod jednim geslom: Branimo svetu vjeru hrvatsku. . . , jer ja kao Hrvat identificiram katolištvo s hrvatstvom...  Samo u katoličkoj vjeri leži moguće ostvarenje naroda hrvatskoga." zboraše duša ovog skupa nadbiskup Stadler.

Oba gledišta prihvaćena su tek tokom Titove Jugoslavije, popunjavajući vakuum nastao zbog potpune nedefinisanosti nacionalnog koncepta u Titovoj Jugoslaviji. Trebalo je da prođe gotovo ceo vek ideološke indoktrinacije. Za vreme Druge Jugoslavije jedina ideologija koja je bila sistematski zabranjena bio je jugoslovenski unitarizam.

Savremenici su odmah zdušno i zgranuto odbacili Štadlerov koncept verskog naroda, kako jozefinijanski katolički konzervativci čiji je vođa bio biskup Štrosmajer, iza čijeg ugleda su se na prevaru pokušali zakloniti i Štadlerovci, pa ih je nazvao furtimaši (furtim – krađa), tako i (ultra)levičari, Starčevićevci Pravaši,  zgranuti "krađom" prvog hrvatskog liberala i antiklerikalca. Međutim, Rimokatolička  crkva, budući doktrinarno antiliberalna, nastavila je sa upornim širenjem tog narativa među neukim pučanstvom za vreme Kraljevine Jugoslavije. Teorija je bila kompatibnilna zakulisnim nastojanjima Pašićevih radikala da izlobiraju "definitivno razgraničenje" između Srba i Hrvata.

Današnji srpski kleronacionalisti tvrde da postoji odluka analogna ovoj jezuitskoj Sinoda SPC iz 1923.  po kojoj je proklamovano da Srbin može biti samo pravoslavac, međutim, niko nije objavio pisani trag o tome ni svedočenje učesnika. Štokavsku teoriju po kojoj su svi Srbi štokavci, a štokavci Srbi i kad su ubeđeni Hrvati, prvi je objavio razočarani jugosloven Jovan Dučić u delu Verujem u Boga i srpstvo za vreme drugog svetskog rata.

Srpski nacionalisti se lome  između štokavske teorije i pravoslavnog ekskluzivizma, dok su hrvatski svi zagovornici katoličkog verskog naroda, što znači da aktuelni hrvatski nacionalni narativ nema veze ni s frankovštinom, jer su oni, pod uticajem  dr. Iva Pilara, baštinili i bogumilsku tradiciju i muslimane kao "hrvatsko cvijeće". Štaviše, zalagali su se i za Hrvatsku pravoslavnu crkvu.

Oba pogleda socijalizacijom su ušla u zvaničan narativ i mnenja običnih ljudi, ponavljam, bez ikakvog tradicijskog i teorijskog utemeljenja.

Nad današnjim pokoljenjima čini se pravi kulturocid sustavnim izbacivanjem mislilaca i dela neuklopovih u politkorektni kleronacionalistički narativ – a to su malte ne svi najveći. Ili još gore falsifikovanjem – kao što je slučaj s tumačima Ante Starčevića, Vuka Karadžića ili u najnovije vreme takođe ubeđenih jugoslovenskih unitarista Ive Andrića i Miloša Crnjanskog.

Pojava je posebno apsurdna u Hrvatskoj koja zatomljuje sećanje na sve svoje velikane, heterodoksne s stanovišta Štadlerovski rigidno shvaćenog katoličanstva i hrvatstva. Najznačajnijeg Hrvata nove ere, biskupa Štrosmajera, utemeljitelja gotovo svih nacionalnih insititucija su potpuno potisnuli u zaborav zbog jugoslovenstva. Svi istinski velikani sa tla Hrvatske su na neki način bili "jeretici" -  od sveštenika glagoljaša, narodnih kraljeva, posthumno spaljnog prosvetitelja Markantuna de Dominisa,  protestanata poput Matije Vlačića Ilirika, Šubića i Zrinjskog, verovatno i Matije Gubca, do antiklerikalaca Starčevića, Radića, Tita ili Krleže. Zemlje "Trojednice" bi trebalo da su  slavne  i znane po brojnim evropskim prosvetiteljima koji su, od davnih dana do danas davali doprinos ključnim tokovima evropske civilizacije, neki (Markantun de Dominis) behu među zaslužnima čak i za britanski (Njutnov) društveni i naučni procvat. Riječ je o utemeljiteljima mnogo čega pionirski emancipatorskog, a stoga i jeretičkog,  u evropskoj istoriji: prvi prevodi Biblije i Kurana na latinski, drugi prevod Biblije na narodni jezik i prve kodifikacije narodnog jezika, rodonačelnik panslavizma ...  (ne znam koga pre da pomenem – sv. Jeronima, Marulića, Vlačića, Kašića, Vrančića, Križanića ...).  Umesto njih oni slave Križni put i seoske sveštenike, simpatizere ustaša i verovatno ratne zločince koje su ubili partizani. 

 U Friedjungovom procesu Frano Supilo je svojevremeno objasnio koji misoani obrt čeka i naše pokoljenje:

"Istina je takodjer, da sam prije vodio politiku neprijateljstva prema Srbima. Takove su onda bile prilike, koje sam našao, a nisam ih ja stvorio. Mogu skoro reći, da sam ja taj položaj preuzeo, jer sam držao da je u interesu hrvatskoga naroda. Istom kasnije uvjerio sam se, a sa mnom i moji drugovi, da je to glupost, jer su Srbi i Hrvati jedan narod, a ja sam imao odvažnosti da to rečem mojemu narodu i da mu preporučam drugu politiku."

Što reko Igor Mandić: "Dalmatinac se rađa kao Hrvat a umire kao Jugosloven."

"Kada jedan Srbin pročita celoga Starčevića ne može se oteti opštem utisku da je pred njime jedan sasvim naš čovek, sa svima manama i vrlinama naše rase, koji da je živeo u Beogradu ili Novom Sadu šezdesetih godina potpuno bi oličavao ono što se u to ultra-nacionalističko doba zvalo Srbenda... Starčevića treba shvatiti i kao jednu silnu manifestaciju prigušene narodne energije i kao eksploziju jedne neukroćene prirode. On ne razmišlja, ne posmatra, ne dokazuje; razum i razlog za njega malo znače; on se otima, besni, viče, preti, krši, ide do paroksizma svoje nacionalne strasti, pada, ne retko, u jedno bolesno stanje koje bi se moglo nazivati političkom histerijom. I tada, u tim eksplozijama nemoćnog besa, on ne zna šta govori i šta čini."

Jovan Skerlić

„Ovaj (nacionalni prim. BrM) konsenzus se raspao u ideološkom 20. veku u kome je ratovima oslabljena i dezorijentisana nacija postala plen ekstremnih ideologija“

Zoran Đinđić