Sadiković: Hoćemo li zaista morati čekati narednih trideset godina za implementaciju presuda Suda iz Strazbura

(Patria) - Ljudska (ne)prava i opstanak domaćeg i internacionalnog poretka (u povodu internacionalnog Dana ljudskih prava) tema je Kruga 99, a profesorica Lada Sadiković istakla je da je Dan ljudskih prava prilika, da ponovno ukažemo na značaj Evropske konvencije o ljudskim pravima (EKLJP), koja je, ne samo najvažnija odredba Općeg okvirnog
sporazuma za mir u Bosni i Hercegovini nego i 'ustavni instrument evropskog javnog
poretka' i kamen temeljac cjelokupnog razvoja i napretka izgradnje BiH kao
demokratske, pravne, ekonomske, socijalne, kulturne i svake druge države, članice
kako Vijeća Evrope tako i Evropske unije.

"Prioritet EKLJP nad Aneksom 4 - Ustavom BiH i njenu direktnu primjenljivost (čl. II(2) Ustava) potvrdila je konačno i Evropska komisija za demokraciju putem prava (Venecijanska komisija), koja je u proteklih dvadeset godina došla do mnogo važnih zaključaka koji u potpunosti mijenjaju sliku o BiH kao državi koja shodno Dejtonskom sporazumu već dvadeset i osam godina sprovodi mir.

U tom smislu, Venecijanska komisija je u odnosu na BiH egzaktno utvrdila, da inicijativa
za izmjenu Aneksa 4 – Ustava BiH upravo može doći izvana, iz čega zaključujemo da tu
nema više mjesta prijetnjama ratom ili mirom, te da su izmjene Ustava BiH iz
nacionalnog pitanja u eri evropskih integracija postale „izrazito evropsko pitanje upravo
u pogledu standarda demokracije, vladavine prava i ljudskih prava.“

Venecijanska komisija je također upozorila, da je BiH sve nedostatke trebala i morala otkloniti prije samog članstva u Vijeću Evrope, te da je to posebna država, u kojoj je međunarodni uticaj takav, da su kontrola nad oba procesa i suština ustavne reforme u rukama međunarodnih aktera. Istovremeno je Komisija utvrdila, da su u procesu evropskih integracija, posebno osnovna pravila i principi utvrđenih od strane evropskih sudova i organizacija, postali ne samo inspiracija nego i 'neposredna pokretačka snaga za
nacionalne ustavne reforme.

Posebno je važno istaći, da BiH koja postupa suprotno EKLJP, ne predstavlja otežavajuću okolnost u odnosu na odgovornost same države prema EKLJP nego ugrožava buduću 'učinkovitost mehanizma same Konvencije'.

Ljudska prava koja sadrži EKLJP od životnog su značaja za BiH, pa je BiH kao država
već u prvom Mišljenju o prijemu u Vijeće Evrope (2002) upozorena, da Ustav i
cjelokupno zakonodavstvo uskladi sa odredbama EKLJP, iako je to već bila dužna
učiniti danom potpisivanja DMS.

Parlamentarna skupština Vijeća Evrope utvrdila je 2006. godine mapu puta za BiH, gdje se prije svega poziva upravo Venecijanska komisija, da najkasnije do 2010. godine napravi novi Ustav za BiH, kao što je to uradila brojnim državama u tranziciji nakon pada Berlinskog zida", istakla je Sadiković i dodala:

"Zar nije previše, dvadeset i osam godina od potpisivanja DMS, trideset i jedna godina
od prijema u UN i dvadeset i jedna godina od članstva BiH u Vijeću Evrope, da
Evropska komisija, koja je izričito uslijed geopolitičkih razloga dodijelila BiH kandidatski
status (2022), jednostavno izrazi žaljenje zbog neuspjeha BiH, da svoj Ustav – Aneks 4
DMS uskladi sa odredbama EKLJP i izjednači se sa svim drugim evropskim državama,
minimalno u pogledu temeljnih evropskih vrijednosti, kao što su to vladavina prava,
demokratski način upravljanja državom i zaštita temeljnih ljudskih prava i sloboda?

Da li je mnogo jednostavnije, praktičnije, efikasnije i jeftinije bilo, i za VE, EU, Visokog
predstavnika, i samu državu BIH i njene građane, zajedno za Venecijanskom komisijom
i po preporuci Parlamentarne skupštine VE donijeti novi Ustav za BiH i osposobiti je da
samostalno izvršava sve svoje međunarodne obaveze?

Da li eventualno otvaranje klastera za BiH može donijeti bilo kakav pomak, iako je BiH ocijenjena kao država, koja zbog neefikasnih državnih institucija, odredbi suprotnih EKLJP i različitih blokada koje sadržava Aneks 4 – Ustav BIH, nije u stanju da ispunjava svoje integracijske obaveze?

Sa druge strane, da li su Evropska unija, Vijeće Evrope i Visoki predstavnik međunarodne zajednice u BiH iskoristili sve dostupne instrumente i finansijska sredstva
u dovoljnoj mjeri, uključujući poduzimanje zajedničke akcije sa Vijećem Evrope na
rješavanju političkih, ekonomskih, pravnih, socijalnih, kulturnih i svih drugih pitanja od
krucijalnog značaja za napredak države BiH?

Samo izvršenje presuda Evropskog suda za ljudska prava postaje sve teže pitanje, ne
samo za BiH nego i za čitavu Evropu, a u toku je dugogodišnji reformski proces
uspostavljanja 'unificiranog sprovođenje EKLJP i zajedničke odgovornosti Evropskog
suda i države članice', što jednako važi i za državu BIH.

U tom smislu se postavlja pitanje, da li su nadležne evropske institucije iskoristile sve instrumente koji im stoje na raspolaganju, a koji bi doveli do efikasnije primjene EKLJP i izvršenja svih presuda Suda za ljudska prava u BiH? Da li je zaista bilo neophodno donijeti još uvijek nepravomoćnu presudu Kovačević protiv BiH, iako u DMS u Dodatku na Aneks 3 o izborima ((7.3)) piše, da se mora osigurati, da barem jedno zakonodavno tijelo treba biti izabrano od strane svih građana jedne države?

Hoćemo li zaista morati čekati narednih trideset godina i još veliki broj presuda
Evropskog suda za ljudska prava koje nismo u stanju izvršiti, bez obzira na dodjeljivanje
kandidatskog statusa ili čak otvaranje važnih klastera?

Ili će se ipak krenuti jednostavnijim i za građane efikasnijim putem, koji bi sa jedne strane uključivao angažman Visokog predstavnika u obimu formiranja barem jedne civilne komisije iz Aneksa 10 DMS, koji bi dao traženi demokratski legitimitet i legalitet novom Ustavu BiH, i bio predloženog od strane Venecijanske komisije, jedinog evropskog tijela uspostavljenog nakon pada Berlinskog zida i raspada Istočnog sistema, u funkciji pružanja pomoći bivšim socijalističkim državama u tranziciji kroz pisanje savremenih demokratskih ustava?

BiH u konačnici ima dvije mogućnosti, i to, da se zadrži sadašnji Ustav BiH i snose
posljedice za njeno daljnje propadanje ili da se kroz dodjeljivanje kandidatskog statusa
pristupi izvršenju presuda Evropskog suda i zajedno sa Venecijanskom komisijom
usaglase odredbe Ustava BIH sa EKLJP. Samo će na taj način BiH ojačati svoje institucije u onoj mjeri, kako bi mogla samostalno izvršavati svoje obaveze i postati, kao i svaka druga članica VE, EU i NATO-a, savremena demokratska i pravna država koja štiti ljudska prava i uspješno se nosi sa svim poteškoćama modernog doba", kazala je prof. Sadiković.